Македонската литература меѓу Првата и Втората светска војна

VASIL IЉOSKI

Vasil Iљoski e edиnstveniot makedonski pisatel koj celi pet decenii ostana angaжiran vo oblasta na literaturno dramskoto tvoreшtvo, ispiшuvajki taka edno interesno poglavje vо istorijata na makedonskata literaturа voopшto.

Prviot jasen nastap na V.Iљoski vo literaturata bil so eden dramski tekst ,,Pо maturatа’’.Toa bilo ednoчinka, a samiot avtor uчеstvuval vo nea kako akter.So ovaa pretstava koristejki edna ekskurzija чlenovite na druжinata gostuvale na nekolku drugi mesta.Ohrabren od prviot uspeh V.Иљoski uшte poaktivno zapoчnal da tvori.Nekade vo 1926 g.ja zapoчnal rabotata nad svoeto prvo poseriozno dramsko delo ,,Beжanka’’.Po dve godini veke bil podgotven za izvedba na scena na Skopskiot naroden teatar, no pod naslov ,,Lenчe kumanovчe’’.Vo periodot pred izbuvnuvaњeto na Vtorata svetska vojna napiшal nekolku dramski tekstovi:Nagazil чovekot,Biro za bezrabotni и Uчeniчka avantura.

Dramata ,,Begalka’’ e napiшana vo pet чina.Dejstvieto se odviva vo prvata decenija na 20 vek.Begalka pretstavuva tipiчna bitova drama,za tema e zemen del od narodniot жivot so mnogu obiчai,folklor и dr.

Vo prviot чin se otkriva љubovta na mladiot siromaшen zanaetчiјa Boшko i kerkata na bogatiot lihvar Lenчe.

Vo vtoriot чin Lenчe ja moli svojata majka da go praшa tatko и za da se omaжi so Boшko , a majkata znаejќi kolku e strog nejziniot soprug sepak pristanuva da go zapraшa.Razgovorot pomeѓu majkata и tatkoto na Lenчe go prekinuvaat nekolku neoчekuvani poseti meѓu koi doaѓa и majkata na Boшko kako strojnik za Lenчe.Taa e ismeana и poniжena od strana na tatkoto na Leнчe.

Vo tretiot чin Lenчe mu otkaжuva posluшnost na roditelot и bega so Boшko ,stanuva begalka.

Vo чetvrtiot cin нa denot na svadbata na Boшko и Лenчe tatko и posegnuva po жivotot na svojata ќerka pukajќi od prozorecot vo nеа.

Vo petиot чin na proчka Boшko ,Lenчe и nivnoto dete doaѓaat na proчka kaj Aџi Trajko koj шto posegnuva po svoeto vnuчe,kriknuva od љubov kon nego, no vo posleden mig bega vo kuќata od sram pred nasobraniot narod.Vo svoe и negovo ime sekako majkata na Lenчe im dava proчka na site.

Osnoven motiv vo ovaa drama e zabraneta љubov pоmеѓu siromaшen mlad чovek и devojka od bogata familija.

Isto taka Vasil Iљovski go napiшal и deloto Чorbaџi Teodos.

Чorbaџi Teodos za razlika od Begalka pretstavuva tipiчna komedija.Vo motivsko-tematska smisla neшto kako da se povtoruva od Begalka pred se motivot na zabraneta љubov zatoa шto vo ovoj sluчaj чorbaџijata ima sin koj шto e vљuben vo mnogu siromaшna devojka.Negoviot tatko se protivi na vakviot brak vo koj bi vlegle dvajca socijalno neramnopravni partneri.

Drugi dela na V.Iљovski se:Чest,Kuzman Kapidan,Mladi sinovi,Dopirni toчki и dr.

ANTON PANOV

Anton Пanov spaѓa meѓu onie retki literaturni dejci koi so edno od svoite prvi dela uspevaat da se iskaчat na najgornite skali na priznanieto и uspehot ,no koi tokmu poradi ova ja doжivuvaat neradosnata sudbina na se шto ќe napiшat podoцna da ostane vo senka tokmu na edno vakvo nivno delo.Toa na Anton Panov mu se sluчi so dramata ,,Peчalbari’’.

Anton Panov piшuval poezija,raskazi,zapoчnal eden roman,a se afirmiral iskluчitelno kako dramski avtor.

Meѓu dramata ,,Peчalbari’’ ima napiшano и druгi dramski dela;,,Veronika’’, ,, Samarak’’, ,,Pilikatanik’’ и ,,Preporodeni’’.

Peчalbari e drama vo чetiri чina .

Vo domot na selskiot trgovec Jordan doaѓa Boжana kako strojnik na svojot sin Kostadin da ja bara za snaa Simka.Jordan tatkoto na Simka ja preчekuva љubezno, no и postavuva uslov:Kostadin da plati kako шto toa go tera redot и obiчajot 30 zlatnici.Bиdejќi Kostadin nema pari Jordan мu dava pari na zaem pod lihva.Kosтadin e sreќen vo brakot so Simka, no po nekoe vreme Jordan si gi bara parite od svojot zet и toj e primoran da odi na peчalba.Toj e ispraten so pesni, svirki и ora kako шto и nalagala tradicijata.Simka go чeka so godini svojot soprug da se vrati, no za жal toj se razboluva od tuberkuloza и tamu umira ne zapoznavajќi si go svojot sin.Peчalbarite se vraќaat vo rodnite mesta.Simka sinчeto и мajkata na Kostadin go чekaat ,no pristignuva жalnata vest deka toj poчinal.

RISTO KRLE

Pojavata na dramite na Risto Krle na pragot na Vtorata svetska vojna beшe uшte edna potvrda deka nesluчajnata literaturа na Povardarska Makedonija go pronaшla svoeto mesto mеѓu jugoslovenskite kniжevnosti, poezijata na Koчo Racin ,Kole Nedelkovski и dr. go zacvrsti toa uveruvaњe uшte posigurno.Krle bil eden od prvite uчesnici vo Kulturno-umetniчkoto druшtvо Crni Drim vo Struga.Po zavrшuvaњeto na Vtorata svetska vojna se vrabotil kako чinovnik vo Ministerstvoto za prosveta vo Skopje a dolgi godini potoa se do svoeto penzioniraњe bil sluжbenik na Druшtvoto na пisatelite na Makedonija.

R.Krle gi napiшal dramite:,,Antica’’, ,,Milioni maчenici’’, ,,Parite se otepuvaчka’’.

Parite se otepuvaчka:

Glavni protagonisti vo dramata parite se otepuvaчka se zemjodelecot Mitre, negovata жena Mara и nivnite deca Anѓele и Kata.

Go ispraќaat Anѓele na peчalba и toj se nema vrateno doma 20 god.Toj koga se vrаќa najprvin odi kaj svojata sestra и tamu smisluva da ne im se kaжuva na svoite roditeli,negovata sestrа se obiduva da go vrazumi, no toj saka da gi iznenadi.Veчerta odi kaj svoite roditeli ,tie ne go prepoznavaat mislat deka e nekoj stranec, a toj ne im se pretstаvuva.Koga si legnal da spie tatkoto si pomislil ovoj ima mnogu pari za kratko vreme, a mojot Anѓele go nema 20 g. pa taka reшil da go ubie.Majkата na Anѓele sakala da go spreчi svojot soprug, no ne uspeala.Utredenta doaѓa nivnata kerka и go bara svojot brat.Koga doznavaat deka go ubile sopstveniot sin majkata umira od srcev udar, a tatkoto se sаmoubiva.

Vojdan Pop Geor\iev ^ernodrinski

(1875-1951)

Војдан Чернодрински е роден на 2 јануари 1875г.во с.Селци Дебарско.Основач на првиот македонски театар и афирматор на македонската национална самобитност,јазик,уметност и култура.Учи во Охрид,Солун,Софија,Србија.Во србија се забознава со К.П.Мисирков со кој соработува.Застанува во одбрана на македонските национални интереси,па затоа многу често има проблеми и е протеруван.Работи и како учител во битолското село Могила.

Во 1898г.заминува на студии во Грац(Австрија),па во Берн(Швајцарија).

-1900г. Се враќа во Софија и ја пишува и поставува драмата,,Македонска крвава свадба”.Десет години му е посветен на театарскиот живот и дело,турнеи по балканските земји.Подоцна го покренува театарскиот живот во Крушево,Кукуш,Солун,Битола и Скопје.

-1910г.е протеран од Македонија.

-Во Балканските и Првата светска војна бил мобилизиран.До крајот на животот останал во Софија каде и умира 1951г.разочаран и со чувство на емигрант.

Литература:

Едночинки-,,Дрвари’’, ,,Во меаната’’, ,,Мајстори’’, ,,Келија’’.

Драми- ,,Македонска крвава свадба’’, ,,Македонска емиграција’’, ,,Зло за зло’’, ,,Цар пир’’, ,,Робот и агата’’ и др.

Kole Nedelkovski

(1912-1941)

Коле Неделковски е роден на 16 декември 1912г.во с.Војница, Велешко. Основно училиште завршува во родното село и продолжува во велешката гимназија.Во Скопје го изучувал молерскиот занает и посетувал трговско училиште.

-1933г.емигрира во Софија надевајки се на подобри услови.

6ленувал во антифашистичкото движење па затоа е и еден од најреволуционерните поети во македонската литература.

-1940г.ја објавува својата прва стихозбирка,, Молскавици’’, а една година подоцна излегува и неговата втора збирка ,,Пеш по светот’’.

Загинува херојски на 2септември 1941г.

Литературното дело на Коле Неделковски е скромно и по обем и по остварените квалитети,но мошне значајно. Се чувствува влијанието на народната поезија.Мотивите најчесто му се патриотски,исполнети со лиричност.

Кочо Рацин

(1908-1943)

Кочо Рацин е роден 1908г.во Велес,во сиромашно грнчарско семејство.Вистинското име му е Коста Солев.Поради немањето материјални средства,бил принуден да ја напушти гимназијата и да работи на татковиот занает-грнчарството.Книгата останува негов верен сопатник.

Работи како коректор во весникот ,,Вардар’’.Членува во комунистичка група.

Големата љубов кон читањето и книгата ќе ги круниса со издавањето на збирката ,,Бели мугри’’ -1939г.во Загреб.

По враќањето од интернација рацин оди во партизани.Траѓично заѓинува на планината Лопушник 1943г.

Иако не многу обемно,рациновото дело е разновидно непроценливо значајно за целата македонска култура.Освен поезија,тој пишувал и проза,а има објавено и повеќе статии и студии.зад себе оставил неколку раскази како и незавршениот роман ,,Афион’’.

Неоспорно е дека својот највисок творешки домен Кочо Рацин го постигнал во поезијата и тоа со книгата ,,Бели мугри’’.Во дванаесетте песни колку што се содржани во збирката се чини дека е насобрана сета аргатска и печалбарска мака на еден мал,но витален народ.Тоа се песни што ги испеал човек кој во своите гради носел ,,срце-на срца срцето’’ и до болка ја почувствувал и доживеал судбината на својот народ.